Phi chính thức tại Việt Nam: Xu hướng, động lực và hàm ý

Việc làm phi chính thức ở Việt Nam đã giảm đáng kể trong những thập kỷ qua. Kết quả này đạt được do nhiều yếu tố, trong đó có (i) tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, (ii) sự chuyển dịch việc làm cả trên các lĩnh vực (tức là từ nông nghiệp sang sản xuất và dịch vụ) lẫn tình trạng việc làm (tức là từ lao động gia đình và lao động tự làm sang lao động làm công hưởng lương) và (iii) sự gia tăng kỹ năng và năng suất của người lao động do trình độ học vấn và tỷ lệ tham gia đào tạo cao hơn. 

Bên cạnh đó, Chính phủ Việt Nam đã hỗ trợ quá trình chính thức hóa thông qua các biện pháp can thiệp vào một số lĩnh vực chính sách, bao gồm cải thiện khuôn khổ pháp lý và chính sách, tăng cường các cơ chế khuyến khích cho người lao động và doanh nghiệp để chính thức hóa cũng như mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội.

Mặc dù đã đạt được những tiến bộ này, tình trạng phi chính thức vẫn còn cao, đặc biệt là trong một số nhóm lao động và doanh nghiệp. Đây là những nhóm người cao tuổi và thanh niên, người lao động có trình độ học vấn thấp và người làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp. Đồng thời, một số loại hình doanh nghiệp đa phần có đặc tính là việc làm phi chính thức, chẳng hạn như doanh nghiệp cá thể và hộ gia đình.

Để có thể đạt được tiến bộ hơn nữa về việc làm chính thức, có thể cần phải tăng cường khuôn khổ pháp lý và chính sách cũng như làm rõ các điều khoản áp dụng cho các loại hình doanh nghiệp và người lao động khác nhau. Đặc biệt, việc tình trạng pháp lý và định nghĩa về hộ kinh doanh, doanh nghiệp cá thể và doanh nghiệp tư nhân còn chưa thống nhất có thể tạo ra sự e ngại trong việc chính thức hóa.

Việc mở rộng bảo hiểm xã hội cũng là một công cụ chính sách quan trọng để thúc đẩy quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế phi chính thức sang nền kinh tế chính thức. Tuy nhiên, các rào cản pháp lý và tiền tệ vẫn còn hạn chế diện bao phủ của bảo hiểm xã hội, đặc biệt là đối với các nhóm lao động yếu thế. Có thể cần tăng cường mối liên kết giữa chính sách an sinh xã hội và chính thức hóa. 

Cần nỗ lực hơn nữa để đơn giản hóa thủ tục đăng ký và các thủ tục hành chính bắt buộc khác. Cụ thể, nhiều doanh nghiệp chưa đăng ký vẫn cho biết quy trình hành chính phức tạp là một trong những lý do chính khiến họ chưa đăng ký. Cũng có thể triển khai các chiến dịch truyền thông và thông tin về đơn giản hóa các thủ tục hành chính.

Cuối cùng, có thể cân nhắc các biện pháp hỗ trợ phát triển doanh nghiệp (ví dụ: chế độ thuế ưu đãi, tiếp cận mua sắm công) và người lao động (ví dụ: mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội, tổ chức đào tạo). Làm như vậy là để tăng khả năng người lao động và doanh nghiệp đã chuyển đổi từ nền kinh tế phi chính thức sang chính thức tiếp tục tham gia thị trường lao động chính thức, đồng thời hỗ trợ những cá nhân có mức độ dễ bị tổn thương cao trong nền kinh tế phi chính thức tiến gần hơn tới nền kinh tế chính thức.