θα μπορούσες να μας πεις για το παρελθόν σου και πώς ασχολήθηκες με τους συνεταιρισμούς

Εργάζομαι ως Μέλος Ειδικού Τεχνικού Εργαστηριακού Προσωπικού στο Τμήμα Μηχανικών Επιστήμης Υλικών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, με ειδικότητα Μηχανικού Η/Υ.

Από τα νεανικά μου χρόνια ήθελα να ακολουθήσω ένα επάγγελμα που να είναι παραγωγικό και να δίνει πραγματικές και πρακτικές λύσεις σε καθημερινά προβλήματα. Επέλεξα να εργαστώ στον τομέα της πληροφορικής, ο οποίος ήταν ένας νέος τομέας εργασίας που αυξανόταν σε δημοτικότητα σε όλο τον κόσμο στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Με ενδιέφεραν οι χαμηλού κόστους τεχνολογικές λύσεις που ακόμη και άτομα με περιορισμένο εισόδημα θα μπορούσαν να εφαρμόσουν για να βελτιώσουν τη ζωή τους έχοντας βασικές γνώσεις και δεξιότητες. Κατάλαβα ότι πλούτος σημαίνεινα είσαι «πλούσιος σε μόρφωση». Με ενδιέφερε επίσης να συνδημιουργήσω ελεύθερο λογισμικό και υλικό και να παρέχω λύσεις πληροφορικής που θα προσφέρονται ως κοινά. Αυτή η συλλογική δραστηριότητα και το πνεύμα κοινής χρήσης ήταν το δεύτερο στοιχείο που με τράβηξε στον κόσμο της πληροφορικής. Σήμερα είμαι πολύ χαρούμενος που εργάζομαι στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και μπορώ να μεταφέρω στους νέους όλες τις γνώσεις και την εμπειρία που έχω. Πιστεύω ότι οι νέοι με γνώσεις και δεξιότητες στους υπολογιστές μπορούν να γίνουν πιο ανεξάρτητοι και δημιουργικοί.

Κατά την εφηβεία μου ήρθα σε επαφή με νέες ιδέες και κοινωνικές προτάσεις για την οργάνωση της κοινωνίας. Ήταν το 1985 όταν διάβασα για πρώτη φορά για τις ιδέες και το έργο των πρωτοπόρων του ουτοπικού σοσιαλισμού όπως ο Robert Owen, ο Claude Henri de Saint-Simon, ο Charles Fourier, ο William King, ο Louis Blank και ο Pyotr Kropotkin. Μια πρόταση βασισμένη στην εκπαίδευση και τη συλλογική δραστηριότητα των ανθρώπων είναι δύο χαρακτηριστικά που πάντα με έλκυαν. Για μένα ήταν μια άνευ προηγουμένου πρόταση κοινωνικής οργάνωσης πολύ διαφορετική από τον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα. Ήταν μια πρόταση που συνδύαζε τις θετικές πτυχές τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα μαζί. Σκέφτηκα ποιος γνωρίζει τις ανάγκες μας καλύτερα από εμάς τους ίδιους και τι εξαρτήσεις και περιορισμούς δημιουργούμε όταν εξαρτόμαστε από άλλους για να καλύψουμε τις ανάγκες μας.

Την ίδια εποχή ανακάλυψα ότι πριν από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, κάθε κοινότητα και χωριό δούλευε με ένα παρόμοιο κοινοτικό μοντέλο όπου οι άνθρωποι εργάζονταν μαζί και στην συνέχεια σχημάτιζαν ένα κοινό ταμείο για την κάλυψη κοινών αναγκών, ιδίως για σχολεία, εκκλησίες, ιατρική περίθαλψη, και ορφανοτροφεία. Ήξερα ότι το μοντέλο που βασίζεται στην κοινότητα δεν υπήρχε πλέον στη χώρα μου. Μόλις στα 25 μου διάβασα για συνεταιρισμούς. Συνέχισα να συλλέγω πληροφορίες για την ελληνική και διεθνή συνεταιριστική εμπειρία, μέχρι που κατάλαβα ότι στην Ελλάδα ο τρόπος λειτουργίας των συνεταιρισμών δεν ανταποκρίνεται στο διεθνές μοντέλο. Οι ελληνικοί συνεταιρισμοί έπρεπε να ξαναβρούν τις ρίζες τους, σκέφτηκα.

Θα μπορούσατε να μας πείτε για το Κοινωνικό Δίκτυο Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Περιφερειακής Ανάπτυξης (Δίκτυο ΚΑΠΑ)

Ανάπτυξης (Δίκτυο ΚΑΠΑ); Ήταν το 2007 που μια ομάδα φίλων αισθανθήκαμε την ανάγκη να συγκεντρώσουμε τις γνώσεις μας για το διεθνές συνεταιριστικό κίνημα και να τις μοιραστούμε με τους συμπολίτες μας. Αισθανθήκαμε ότι έπρεπε να τους υπενθυμίσουμε το κοινοτικό μοντέλο συνεργασίας που ήταν τρόπος ζωής στη χώρα μας για αιώνες. Τι είναι ένας συνεταιρισμός αν όχι η εξέλιξη του μοντέλου που βασίζεται στην κοινότητα

Ιδρύσαμε το Κοινωνικό Δίκτυο για την Κοινωνική Αλληλεγγύη και την Περιφερειακή Ανάπτυξη (Δίκτυο ΚΑΠΑ) ένα χρόνο αργότερα το 2008. Αρχίσαμε να δημοσιεύουμε πληροφορίες για τα οφέλη των συνεταιρισμών από όλο τον κόσμο. Εξοικειωθήκαμε με τη συνεταιριστική εκπαίδευση. Τελευταία, εντοπίσαμε την ανάγκη προώθησης μιας ενιαίας συνεταιριστικής νομοθεσίας ευθυγραμμισμένης με τις διεθνείς συνεταιριστικές αρχές που προωθούν τη συνεργασία μεταξύ των συνεταιρισμών σε τοπικό και διεθνές επίπεδο.

Στόχος όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων ήταν η απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων και η δημιουργία του κατάλληλου περιβάλλοντος για την υποστήριξη της ίδρυσης και ανάπτυξης συνεταιρισμών, ώστε να γίνει επιλογή τρόπου ζωής για εμάς και τους συμπολίτες μας. Η συνεργασία σε όλες τις πτυχές της ζωής μας είναι αυτό που δίνει νόημα στην ίδια τη ζωή.

Κατά τη διάρκεια του Διεθνούς Έτους Συνεταιρισμών του ΟΗΕ το 2012, δημιουργήσαμε επίσημες επικοινωνίες με ευρωπαϊκούς και διεθνείς συνεταιριστικούς οργανισμούς. Με τη βοήθεια αυτών των οργανισμών, δεχθήκαμε να συμμετάσχουμε σε προγράμματα συνεταιριστικής εκπαίδευσης όπως το πρόγραμμα CoopStarter σε συνεργασία με την Cooperatives Europe. Αποκτήσαμε επίσης συνεταιριστικές εμπειρίες δουλεύοντας στο Unicorn Workers Cooperative στο Μάντσεστερ (Ηνωμένο Βασίλειο) αποδεχόμενοι την πρόταση που μας έκανε η Cooperatives UK.

Είχαμε επίσης την υποστήριξη διεθνών συνεταιριστικών οργανώσεων για την προώθηση της νομοθεσίας σύμφωνα με τις συνεταιριστικές αρχές όταν η ελληνική κυβέρνηση ανέλαβε νομοθετική πρωτοβουλία. Γύρω από την ανάπτυξη του νέου νόμου για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία (SSE) μια αντιπροσωπεία διεθνών οργανισμών ήρθε στην Ελλάδα για να διατυπώσει τις προτάσεις της διεθνούς κοινότητας για την SSE. Περιλάμβανε τη ΔΟΕ(ILO), τους Συνεταιρισμούς Ευρώπης (Cooperatives Europe), τον Διεθνή Οργανισμό Βιομηχανικών, Βιοτεχνικών και Υπηρεσιακών Συνεταιρισμών (CICOPA) και την Κοινωνική Οικονομία Ευρώπης (SEE).

Το 2021 δημιουργήσαμε μια συνεταιριστική εκπαιδευτική πλατφόρμα και την διαδικτυακή πλατφόρμα Gaiacoop για την υποστήριξη συνεταιρισμών καταναλωτών. Ελπίζουμε να το εξελίξουμε σε μια συνεταιριστική πλατφόρμα πολλαπλών ενδιαφερομένων μελών (παραγωγών, καταναλωτών, εργαζόμενων, υποστηρικτών) όπου μέρος του πλεονάσματός της θα διατεθεί σε δομές συνεταιρισμών φροντίδας. Το Gaiacoop θα συνεργαστεί με παραγωγικούς αγροτικούς συνεταιρισμούς και άλλους φορείς της ΚΑΛΟ. Το δίκτυο ΚΑΠΑ διερευνά συνεργασίες με ενδιαφερόμενους φορείς όπως ο πιστωτικός συνεταιρισμός Βοιωτίας με 7.000 μέλη και την Εθνική Ομοσπονδία Τυφλών Ελλάδος με 20.000 μέλη.

Επίσης, έχουμε αρχίσει να καλωσορίζουμε ανθρώπους από νεότερες γενιές στο δίκτυο ΚΑΠΑ. Έχουν διαφορετικές γνώσεις και δεξιότητες από τη γενιά μου. Είναι επίσης γενναιόδωροι με την διάθεση του χρόνου τους και των γνώσεων τους.

Θα μπορούσατε να μας μιλήσετε εν συντομία για το συνεταιριστικό κίνημα στην Ελλάδα

Το συνεταιριστικό κίνημα ξεκίνησε επίσημα με την ψήφιση του πρώτου (και ενιαίου) συνεταιριστικού νόμου 602 το 1915. Κατά την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1922, για καθένα από τα χωριά όπου εγκαταστάθηκαν οι πληθυσμοί από την Μικρά Ασία, ιδρύθηκε αγροτικός συνεταιρισμός. Εκτός από την οργάνωση της αγροτικής παραγωγής, πρόσφεραν πιστωτικές υπηρεσίες και προμήθευαν τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, δημιουργήθηκαν εκατοντάδες καταναλωτικοί συνεταιρισμοί σε συνεργασία με αγροτικούς συνεταιρισμούς για να σώσουν τον λαό από την πείνα.

Μετά τον πόλεμο η κληρονομιά των καταναλωτικών συνεταιρισμών παρέμεινε, αλλά όντας κλειστοί, μόνο για μέλη ενός συγκεκριμένου επαγγελματικού τομέα, έχασαν την ευκαιρία να αναπτυχθούν αποδεχόμενοι νέα μέλη και αυξάνοντας έτσι περαιτέρω τη διαπραγματευτική τους ισχύ. Στη δεκαετία του 1960 έγινε μια προσπάθεια δημιουργίας ενός ανοιχτού καταναλωτικού συνεταιρισμού με την υποστήριξη του σουηδικού συνεταιριστικού κινήματος (Consum). Αν και έφτασε τα 400.000 μέλη σε όλη την Ελλάδα, τη δεκαετία του 2000 τα καταστήματά τους αγοράστηκαν από τον ιδιωτικό τομέα.

Οι ελληνικοί αγροτικοί συνεταιρισμοί δεν κατάφεραν να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους από το κράτος, το οποίο χρηματοδοτούσε, έλεγχε και κατεύθυνε την κοινωνική πολιτική των αγροτικών συνεταιρισμών με την κρατική Αγροτική Τράπεζα. Σήμερα, καθώς πολλοί αγροτικοί συνεταιρισμοί έχουν κλείσει, η περιουσία τους ξεπουλιέται στον ιδιωτικό τομέα. Το 2020 ο θεσμός των θεσμικών επενδυτών εισήχθη στον συνεταιριστικό τραπεζικό τομέα, αλλάζοντας την αρχή «ένα μέλος, μία ψήφος» σε «μία μετοχή, μία ψήφος». Νομίζω ότι οι συνεταιρισμοί στην Ελλάδα βρίσκονται σε σημείο να αναζητούν την ταυτότητά τους.

Πώς ανταποκρίθηκαν οι ελληνικοί συνεταιρισμοί και η ευρύτερη κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία στην παγκόσμια πανδημία του COVID19

Οι ελληνικοί συνεταιρισμοί δεν είχαν μια οργανωμένη δράση κατά της παγκόσμιας πανδημίας COVID-19. Ως εξαίρεση οι συνεταιριστικές τράπεζες παρείχαν μέσα ατομικής προστασίας (ΜΑΠ) στα νοσοκομεία και η Ομοσπονδία Συνεταιρισμών Φαρμακοποιών προσέφερε τις υπηρεσίες του στο κοινό. Στην ευρύτερη σφαίρα των οργανώσεων Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, υπήρξε εθελοντική προσφορά για την κατασκευή υλικών υγειονομικής προστασίας.

Ποιες είναι οι βασικές προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσει το ελληνικό συνεταιριστικό κίνημα για να είναι καλύτερα προετοιμασμένο για μελλοντικές κρίσεις και να οικοδομήσει ανθεκτικότητα

Η ελληνική κοινή γνώμη αναγνωρίζει ότι οι επιπτώσεις της κοινωνικοοικονομικής κρίσης γύρω από την παγκόσμια πανδημία COVID-19 δεν θα είναι προσωρινές και θα αφήσουν τα σημάδια τους για τα επόμενα χρόνια. Τα τελευταία δύο χρόνια σημειώνονται σημαντικές αυξήσεις τιμών στους τομείς των τροφίμων και της ενέργειας. Πολλές εταιρείες έκλεισαν λόγω του lockdown και η ανεργία έχει αυξηθεί. Σε προηγούμενες κοινωνικοοικονομικές κρίσεις, οι συνεταιρισμοί βοήθησαν τους ανθρώπους να σταθούν στα πόδια τους και να επιβιώσουν με αξιοπρέπεια.

Υπάρχουν πιεστικές ανάγκες αλλαγής της συνεταιριστικής νομοθεσίας και προώθησης της συνεταιριστικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Αυτά είναι απαραίτητα για να συμβάλουν οι συνεταιρισμοί στην οικοδόμηση ανθεκτικότητας στις τοπικές τους κοινότητες. Νομίζω ότι η μεγαλύτερη πρόκληση για τους ελληνικούς συνεταιρισμούς των διαφόρων τύπων είναι να αναγνωρίσουν ότι ανήκουν σε ένα κίνημα, το οποίο δεν είναι μόνο τοπικό αλλά και παγκόσμιο. Η αλληλεγγύη με το διεθνές συνεταιριστικό κίνημα μπορεί να βοηθήσει στην επιτάχυνση της συνεταιριστικής ανάπτυξης ακόμη και κάτω από αυτές τις δυσμενείς συνθήκες. Αυτό έχει ξαναγίνει στην ιστορία της Ελλάδας. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ιδρύθηκαν πτηνοτροφικοί συνεταιρισμοί με διεθνή υποστήριξη. Ο Πτηνοτροφικός Συνεταιρισμός Πίνδου στην περιοχή όπου μένω είναι μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες σε όλη την Ελλάδα που παρέχει τα προς το ζην σε χιλιάδες πτηνοτρόφους.

Ποιοι θεωρείτε ως αναδυόμενοι τομείς και ευκαιρίες για τους συνεταιρισμούς και την ευρύτερη κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία στην Ελλάδα να χτίσουν καλύτερα

Πιστεύω ότι οι συνεταιρισμοί και η ευρύτερη κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία στην Ελλάδα έχουν την ευκαιρία να εμπλακούν σε όλους τους τομείς για να καλύψουν τις καθημερινές ανάγκες των ανθρώπων: από την παραγωγή, την επεξεργασία και την κατανάλωση τροφίμων, μέχρι τη φροντίδα, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την οικονομία πλατφόρμας. Οι συνεταιρισμοί ως επιλογή και ως «παιδιά της ανάγκης» θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο για την καλύτερη οικοδόμηση και για ένα ανθρωποκεντρικό μέλλον εργασίας. Μια οικονομία με ισχυρή συνεταιριστική παρουσία θα αντιμετωπίσει καλύτερα τα σοκ.