Ücretlerde küresel artış dört yılda en düşük düzeye indi
ABD ve Almanya dâhil olmak üzere kimi gelişmiş ekonomilerde ücretlerde görülen artış, yükselen ve gelişmekte olan ülkelerdeki ücret düşüşlerini telafi etmeye yetmedi
Ücretlerdeki artış 2012 yılından bu yana dünya ölçeğinde yavaşlamış, yüzde 2,5’ten yüzde 1,7’ye olmak üzere 2015 yılında son dört yıl içindeki en düşük düzeye inmiştir. ILO tarafından yayınlanan Küresel Ücret Raporu 2016-2017’ye göre, ücretlerdeki artış hızının başka her yerden daha yüksek olduğu Çin’in hesap dışı tutulması durumunda küresel ücretlerdeki artış hızı yüzde 1,6’dan yüzde 0,9’a inecektir.
2008-2009 finansal krizini izleyen dönemin büyük bölümünde gelişmekte olan ülkelerde ve bölgelerde ücretlerde görülen görece güçlü artış genel ücret artışı için bir itki sağlamıştı. Ne var ki bu eğilim son dönemde yavaşlamış ya da tersine dönmüştür.
Yükselen ve gelişmekte olan G20 ülkelerinde gerçek ücretlerdeki artış 2012’de yüzde 6,6 iken 2015 yılında yüzde 2,5’e inmiştir. Buna karşılık, gelişmiş G20 ülkelerinde 2012’de yüzde 0,2 olan artış 2015’te yüzde 1,7’ye çıkmış, böylece son on yılın en yüksek artış hızına ulaşılmıştır. 2015 yılında ücret artışları ABD’de yüzde 2,2, Kuzey, Güney ve Batı Avrupa’da yüzde 1,5, Avrupa Birliği ülkelerinde de yüzde 1,9 olarak gerçekleşmiştir.
ILO Politika Bölümü Genel Direktör yardımcısı Deborah Greenfield’in açıklaması şöyle: “ABD ve Almanya’daki daha hızlı ücret artışı bu eğilimlerin önemli bir bölümünü açıklamaktadır. Ancak, gelişmiş ülkeler giderek artan ekonomik, toplumsal ve siyasal belirsizliklerle karşılaştıklarından bu umut verici gelişmenin gelecekte sürdürülüp sürdürülemeyeceği henüz net değildir. Düşük talebin fiyat düşüşlerine (ya da deflasyona) yol açtığı ekonomik koşullarda ücretlerdeki azalma deflasyonu daha da artıracağından ciddi bir endişe kaynağı olabilir.”
İşyerinde Ücret Eşitsizliği raporu gelişmekte olan ülkelerde bölgeler arasındaki büyük farklılıklara işaret etmektedir. Örneğin 2015 yılında ücret artışı Güney ve Doğu Asya ile Pasifik’te görece sağlam denebilecek yüzde 4 iken Orta ve Batı Asya’da yüzde 3,4’e düşmüştür. Arap Devletleri için yapılan geçici tahmin yüzde 2,1, Afrika için ise yüzde 2,0’dır. Ne var ki gerçek ücretler 2015 yılında Latin Amerika ve Karayiplerde yüzde 1,3, Doğu Avrupa’da ise yüzde 5,2 azalmıştır.
Ücret eşitsizliği tepede keskinleşiyor
Rapor ayrıca ülkelerin kendi içlerindeki ücret dağılımına da göz atmaktadır. Ülkelerin çoğunda ücretler dağılım dilimlerinin çoğunda tedrici bir tırmanma göstermekte, ardından çalışanların en üstteki yüzde 10’luk bölümünde, özellikle en yüksek ücret alan yüzde 1’lik kesimde sıçrama yapmaktadır.
Avrupa’da en iyi ücreti alan yüzde 10’luk ücretli kesim kendi ülkelerinde tüm çalışanlara ödenen toplam ücretin ortalama yüzde 25,5’ini almaktadır ve bu da en düşük ücretli yüzde 50’lik kesimin aldığıyla (yüzde 29,1) hemen hemen aynıdır. En üstteki yüzde 10’luk dilimin payı kimi yükselen ekonomilerde daha da büyüktür. Örneğin bu pay Brezilya’da yüzde 35, Hindistan’da yüzde 42,7, Güney Afrika’da ise yüzde 49,2’dir.
Ücret eşitsizliği kadınlar söz konusu olduğunda daha belirgindir. Genel olarak cinsiyete göre saat başı ücret açığı Avrupa’da yaklaşık yüzde 20 iken ücretlilerin en üstteki yüzde 1’lik diliminde bu açık yaklaşık yüzde 45’e ulaşmaktadır. Ücretlilerin en üstteki yüzde 1’lik dilimi içinde yer alan erkek ve kadın CEO’lar söz konusu olduğunda ise cinsiyete göre ücret açığı yüzde 50’nin üzerine çıkmaktadır.
İşletmeler arasındaki ve işletmelerin kendi içlerindeki ücret eşitsizliklerinin rolü
Rapor, ilk kez olmak üzere işletmeler içindeki ücret dağılımına bakmaktadır. Burada, genel olarak ücret eşitsizliklerinin, işletmeler arasındaki ve işletmelerin kendi içlerindeki ücret eşitsizliklerine ne ölçüde bağlı olduğu analiz edilmektedir.
İşletmeler arası eşitsizlikler gelişmiş ülkelerdekine göre gelişmekte olan ülkelerdeki işletmelerde daha fazla olma eğilimindedir. Gelişmekte olan ülkelerde en tepedeki yüzde 10’luk işletmeler diliminde ortalama ücretler en alttaki yüzde 10’luk dilime göre iki ile beş kat arası daha yüksekken bu örneğin Vietnam’da 8, Güney Afrika’da ise 12 kata çıkmaktadır.
ILO ekonomisti ve raporun yazarlarından Rosalia Vazquez-Alvarez: “Ortalama olarak, 22 Avrupa ülkesinde işletmelerin kendi içlerindeki eşitsizlik toplam ücret eşitsizliklerinde yüzde 42’lik paya sahiptir; geri kalan ise işletmelerin kendi aralarındaki eşitsizliklerden kaynaklanmaktadır.”
Kişilerin ücretlerini çalıştıkları işletmelerin ortalama ücretiyle karşılaştıran rapor, Avrupa’da çalışanların yüzde 80’inin çalıştıkları işletmedeki ortalama ücretin altında ücret aldığını saptamıştır. Ortalama ücretlerin en yüksek olduğu işletmelerde en alt yüzde birlik dilimdeki ücretlilerin saat başı ücreti ortalama 7,1 Euro iken en üstteki yüzde birlik dilimin saat başı ücreti ortalama 844 Euro’dur.
Greenfield: “İşletmelerin kendi içlerindeki ücret eşitsizliği – ve bunun toplam ücret eşitsizliğine katkısı- hayli büyüktür ve bu da genel eşitsizliğin azaltılmasında işletme düzeyi ücret politikalarının önemine işaret etmektedir.”
Rapor, aşırı ücret eşitsizliklerinin azaltılmasına yönelik olarak benimsenebilecek ve ülke koşullarına uyarlanabilecek politikalara değinmektedir. Asgari ücretler ve toplu pazarlık bu bağlamda önemli bir yere sahiptir. Alınabilecek diğer önlemler arasında yöneticilere ödenecek ücretlerle ilgili genel ya da özel düzenlemeler, sürdürülebilir işletmelerde verimliliğin artırılması ve kadınlarla erkekler dâhil işçi grupları arasında ücret eşitsizliklerine yol açan etmenlerin ele alınması yer almaktadır.
2008-2009 finansal krizini izleyen dönemin büyük bölümünde gelişmekte olan ülkelerde ve bölgelerde ücretlerde görülen görece güçlü artış genel ücret artışı için bir itki sağlamıştı. Ne var ki bu eğilim son dönemde yavaşlamış ya da tersine dönmüştür.
Yükselen ve gelişmekte olan G20 ülkelerinde gerçek ücretlerdeki artış 2012’de yüzde 6,6 iken 2015 yılında yüzde 2,5’e inmiştir. Buna karşılık, gelişmiş G20 ülkelerinde 2012’de yüzde 0,2 olan artış 2015’te yüzde 1,7’ye çıkmış, böylece son on yılın en yüksek artış hızına ulaşılmıştır. 2015 yılında ücret artışları ABD’de yüzde 2,2, Kuzey, Güney ve Batı Avrupa’da yüzde 1,5, Avrupa Birliği ülkelerinde de yüzde 1,9 olarak gerçekleşmiştir.
ILO Politika Bölümü Genel Direktör yardımcısı Deborah Greenfield’in açıklaması şöyle: “ABD ve Almanya’daki daha hızlı ücret artışı bu eğilimlerin önemli bir bölümünü açıklamaktadır. Ancak, gelişmiş ülkeler giderek artan ekonomik, toplumsal ve siyasal belirsizliklerle karşılaştıklarından bu umut verici gelişmenin gelecekte sürdürülüp sürdürülemeyeceği henüz net değildir. Düşük talebin fiyat düşüşlerine (ya da deflasyona) yol açtığı ekonomik koşullarda ücretlerdeki azalma deflasyonu daha da artıracağından ciddi bir endişe kaynağı olabilir.”
İşyerinde Ücret Eşitsizliği raporu gelişmekte olan ülkelerde bölgeler arasındaki büyük farklılıklara işaret etmektedir. Örneğin 2015 yılında ücret artışı Güney ve Doğu Asya ile Pasifik’te görece sağlam denebilecek yüzde 4 iken Orta ve Batı Asya’da yüzde 3,4’e düşmüştür. Arap Devletleri için yapılan geçici tahmin yüzde 2,1, Afrika için ise yüzde 2,0’dır. Ne var ki gerçek ücretler 2015 yılında Latin Amerika ve Karayiplerde yüzde 1,3, Doğu Avrupa’da ise yüzde 5,2 azalmıştır.
Ücret eşitsizliği tepede keskinleşiyor
Rapor ayrıca ülkelerin kendi içlerindeki ücret dağılımına da göz atmaktadır. Ülkelerin çoğunda ücretler dağılım dilimlerinin çoğunda tedrici bir tırmanma göstermekte, ardından çalışanların en üstteki yüzde 10’luk bölümünde, özellikle en yüksek ücret alan yüzde 1’lik kesimde sıçrama yapmaktadır.
Avrupa’da en iyi ücreti alan yüzde 10’luk ücretli kesim kendi ülkelerinde tüm çalışanlara ödenen toplam ücretin ortalama yüzde 25,5’ini almaktadır ve bu da en düşük ücretli yüzde 50’lik kesimin aldığıyla (yüzde 29,1) hemen hemen aynıdır. En üstteki yüzde 10’luk dilimin payı kimi yükselen ekonomilerde daha da büyüktür. Örneğin bu pay Brezilya’da yüzde 35, Hindistan’da yüzde 42,7, Güney Afrika’da ise yüzde 49,2’dir.
Ücret eşitsizliği kadınlar söz konusu olduğunda daha belirgindir. Genel olarak cinsiyete göre saat başı ücret açığı Avrupa’da yaklaşık yüzde 20 iken ücretlilerin en üstteki yüzde 1’lik diliminde bu açık yaklaşık yüzde 45’e ulaşmaktadır. Ücretlilerin en üstteki yüzde 1’lik dilimi içinde yer alan erkek ve kadın CEO’lar söz konusu olduğunda ise cinsiyete göre ücret açığı yüzde 50’nin üzerine çıkmaktadır.
İşletmeler arasındaki ve işletmelerin kendi içlerindeki ücret eşitsizliklerinin rolü
Rapor, ilk kez olmak üzere işletmeler içindeki ücret dağılımına bakmaktadır. Burada, genel olarak ücret eşitsizliklerinin, işletmeler arasındaki ve işletmelerin kendi içlerindeki ücret eşitsizliklerine ne ölçüde bağlı olduğu analiz edilmektedir.
İşletmeler arası eşitsizlikler gelişmiş ülkelerdekine göre gelişmekte olan ülkelerdeki işletmelerde daha fazla olma eğilimindedir. Gelişmekte olan ülkelerde en tepedeki yüzde 10’luk işletmeler diliminde ortalama ücretler en alttaki yüzde 10’luk dilime göre iki ile beş kat arası daha yüksekken bu örneğin Vietnam’da 8, Güney Afrika’da ise 12 kata çıkmaktadır.
ILO ekonomisti ve raporun yazarlarından Rosalia Vazquez-Alvarez: “Ortalama olarak, 22 Avrupa ülkesinde işletmelerin kendi içlerindeki eşitsizlik toplam ücret eşitsizliklerinde yüzde 42’lik paya sahiptir; geri kalan ise işletmelerin kendi aralarındaki eşitsizliklerden kaynaklanmaktadır.”
Kişilerin ücretlerini çalıştıkları işletmelerin ortalama ücretiyle karşılaştıran rapor, Avrupa’da çalışanların yüzde 80’inin çalıştıkları işletmedeki ortalama ücretin altında ücret aldığını saptamıştır. Ortalama ücretlerin en yüksek olduğu işletmelerde en alt yüzde birlik dilimdeki ücretlilerin saat başı ücreti ortalama 7,1 Euro iken en üstteki yüzde birlik dilimin saat başı ücreti ortalama 844 Euro’dur.
Greenfield: “İşletmelerin kendi içlerindeki ücret eşitsizliği – ve bunun toplam ücret eşitsizliğine katkısı- hayli büyüktür ve bu da genel eşitsizliğin azaltılmasında işletme düzeyi ücret politikalarının önemine işaret etmektedir.”
Rapor, aşırı ücret eşitsizliklerinin azaltılmasına yönelik olarak benimsenebilecek ve ülke koşullarına uyarlanabilecek politikalara değinmektedir. Asgari ücretler ve toplu pazarlık bu bağlamda önemli bir yere sahiptir. Alınabilecek diğer önlemler arasında yöneticilere ödenecek ücretlerle ilgili genel ya da özel düzenlemeler, sürdürülebilir işletmelerde verimliliğin artırılması ve kadınlarla erkekler dâhil işçi grupları arasında ücret eşitsizliklerine yol açan etmenlerin ele alınması yer almaktadır.